Termin „zaburzenia osobowości” wśród osób niezwiązanych ze zdrowiem psychicznym budzi mnóstwo niepokoju i najczęściej kojarzy się z ciężką chorobą psychiczną, co nie jest zgodne z prawdą. Czym są zaburzenia osobowości, jakie są ich rodzaje, charakterystyka, jak zdiagnozować i leczyć? Zapraszam do lektury.
Zaburzenia osobowości – co to takiego?
Po pierwsze, zaburzenia osobowości to nie choroba psychiczna. Zaburzenia osobowości to zespół trwałych cech charakterologicznych, utrwalonych wzorców zachowania, relacji z innymi ludźmi, które ze względu na swoją jakość i ilość utrudniają prawidłowe funkcjonowanie społeczne, rodzinne i zawodowe.
Rodzaje zaburzeń osobowości
Klasyfikacja DSM-V Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego wyróżnia 10 typów zaburzeń:
- paranoiczne,
- schizoidalne,
- schizotypowe,
- antyspołeczne,
- zaburzenia z pogranicza (borderline),
- histrioniczne,
- narcystyczne,
- unikowe,
- zależne,
- obsesyjno-kompulsyjne.
Objawy zaburzeń osobowości
Pierwsze objawy nieprawidłowo kształtującej się osobowości widoczne są już w dzieciństwie.
W zależności od rodzaju zaburzenia, obserwujemy różne symptomy:
- Osobowość paranoiczna – nadmierna podejrzliwość, tworzenie teorii spiskowych, mylna interpretacja faktów, szczególnie na swoją niekorzyść, postawa ksobna, czyli przypisywanie własnej osobie nadmiernego znaczenia i przekonanie, że jest się pępkiem świata
- Osobowość schizoidalna – samotnictwo, brak relacji, chłód emocjonalny, wycofanie się lub spłycenie uczuciowości, wyraźna niewrażliwość na obowiązujące normy i konwencje społeczne, silne skłonności do fantazjowania
- Osobowość schizotypowa – dziwne, ekscentryczne zachowanie lub wygląd, skłonność do społecznego wycofywania, dziwne przekonania, myślenie magiczne, wpływające na zachowanie i niespójne z normami kulturowymi
- Osobowość antyspołeczna – notoryczne lekceważenie norm współżycia społecznego, agresywność i impulsywność, beztroskie stwarzanie zagrożenia dla siebie i innych, obrażanie, krzywdzenie, okradanie, okłamywaniem, manipulowanie innymi, brak odpowiedzialności i zdolności do oceny skutków swoich czynów, ubóstwo emocjonalne, niski poziom empatii i poczucia winy
- Osobowość z pogranicza (borderline) – chwiejność emocjonalna, brak tolerancji odczuwania lęku i niepewności, impulsywność, skłonność do samookaleczeń, chroniczne uczucie pustki i lęk przed odrzuceniem, niestabilne i intensywne związki
- Osobowość histroniczna – teatralne zachowania, mające na celu zwrócenie na siebie uwagi, niestosowna uwodzicielskość w zachowaniu i wyglądzie, nadmierna koncentracja na atrakcyjności fizycznej, potrzeba stałej aprobaty ze strony innych, gwałtowne wahania emocjonalne
- Osobowość narcystyczna – postawa wyższości wobec innych i przekonania o własnej wyjątkowości, nadmierne skupienie na sobie z pominięciem potrzeb innych osób, pragnienie bycia podziwianym, ogromna wrażliwość na krytykę
- Osobowość unikowa – uporczywe i wszechogarniające uczucie napięcia i niepokoju, poczucie społecznej nieadekwatności, indywidualnej nieatrakcyjności lub niższości w stosunku do innych osób, wszechogarniający lęk przed nowymi i ryzykownymi sytuacjami, unikanie wyzwań, lęk przed oceną.
- Osobowość zależna – nadmierne uleganie życzeniom innych osób i podporządkowanie własnych potrzeb innym, nieuzasadniony lęk przed utratą osoby, od której się zależy, niechęć do stawiania wymagań innym, lęk przed samodzielnymi decyzjami, potrzeba upewniania się w ich podejmowaniu.
- Osobowość obsesyjno – kompulsyjna – nadmierne pochłonięcie przez szczegóły, listy i porządek skutkujące perfekcjonizmem uniemożliwiającym codzienne funkcjonowanie, zbytnie poświęcenie pracy oraz wydajności z jednoczesnym wyrzeczeniem się rozrywek oraz przyjaźni, nadmierna sumienność i skrupulatność, brak elastyczności, przesadna oszczędność w wydawaniu pieniędzy, sztywność i upór.
Przyczyny zaburzeń osobowości
Przyczyny powstawania nieprawidłowo kształtującej się osobowości są obszarem wielu badań. Zgodnie z aktualnym stanem wiedzy zaburzenia osobowości są skutkiem oddziaływania niekorzystnych wpływów rodzinnych, biologicznych, genetycznych i psychospołecznych. Np. w przypadku zaburzenia osobowości typu borderline często w dzieciństwie doszło do przemocy i nadużycia seksualnego, w przypadku osobowości zależnej – przyczyn można upatrywać w nadmiernie kontrolujących rodzicach. Pierwsze symptomy zaburzeń osobowości uwidaczniają się zwykle w późnym dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym.
Diagnoza zaburzeń osobowości w praktyce
Diagnozę w polskim prawie może postawić wyłącznie lekarz. Praktycznie diagnoza zaburzeń osobowości stawiana jest rzadko. Dlaczego pacjenci rzadko wychodzą od lekarza z diagnozą zaburzeń osobowości? Ograniczony czas lekarzy sprawia, że nie mają przestrzeni na przeprowadzenie szczegółowego wywiadu i przepisują remedium na aktualne objawy – lęk, depresję, bezsenność, kierując jednocześnie na psychoterapię.
Najczęściej dopiero w gabinecie psychoterapeutycznym doświadczony terapeuta jest w stanie stwierdzić, że dokuczliwe objawy są skutkiem sztywnego schematu wynikającego z zaburzeniami osobowości.
Leczenie zaburzeń osobowości
Leczenie zaburzeń osobowości jest długotrwałe i wymagające, zwłaszcza, że współwystępują z innymi zaburzeniami psychicznymi. Najlepsze efekty w leczeniu zaburzeń osobowości daje psychoterapia poznawczo-behawioralna i terapia schematów. Niekiedy, w ciężkim przebiegu zaburzenia i zaburzeniami współistniejącymi, konieczne jest stosowanie farmakoterapii.
Założycielka Psychepoint. Psycholog, psychoterapeuta poznawczo-behawioralny, certyfikowany coach ICC